ԱՆՀԱՎԱՍԱՐՈՒՄՆԵՐ

1) (5-2x)(x²+9)≤0

Քանի որ x²+9>0,ապա լուծում ենք 5-2x≤0 հավասարումը,պատասխանում ստանում ենք միջակայք

-2x≤-5

x≥=2,5

Պատ՝.x€ [2,5;+∞)

2) |5x-16|≤9

{5x-16≤9

{5x-16≥-9

Մոդուլով հավասարումներ լուծելու համար անհրաժեշտ է  դիտարկել՝2 դեպք և լուծել անհավասարումը համակարգի տեսքով:

3)log₂(x-5)≤3    x-5>0

x-5≤9            3>5

x≤14                 x€(5;14]

Լոգարիթմով անհավասարումներ լուծելու համար անհրաժեշտ է լոգարիթմի հիմքը տեղափոխել անհավասարման մյուս կողմում տրված տվի աստիճան և լուծել ստացված պարզ անհավասարումը:

4)5^3x+5≤0,2

5^3x+5 ≤5^-1

3x+5≤-1

3x≤-6

x≤-2

x€(-∞;-2]

Այս անհավասարումը լուծելու համար անհրաժեշտ է անհրաժեշտ է անհավասարման երկու կողմերը բերել նույն հիմքի,ապա լուծել աստիճանում ստացված հավասարումը:

5))√x-2<2

x-2<4

x<6

x€(-∞;-6)

Արմատով անհավասարում լուծելու համար անհրաժեշտ է անհավասարման երկու կողմերը բարձրացնել աստիճան՝ազատվելով արմատից,ապա լուծել այն:

ՀԱՎԱՍԱՐՈՒՄՆԵՐ

 ՀԱՎԱՍԱՐՈՒՄՆԵՐ

1) 5(x-3)+3(2-4x)=12

5x-15+6-12x=12

-7x=21

 x=-3

Հավասարում լուծելու համար անհրաժեշտ է բացել փակագծերը,կատարել նմանանդամների միացում,կրճատումներ,հայտնիները հավաքել  հավասարման մի կողմում,անհայտները՝մյուս կողմում,ապա հաշվել արժեքը:

2) |0,5x-7|=0,5

{0,5x-7=0,5         {0,5x=7,5   {x=15

{0,5x-7=-0,5        {0,5x=6,5   {x=13         Պատ՝. [13,15]

Մոդուլով հավասարումներ լուծելու համար անհրաժեշտ է դիտարկել 2 դեպք՝մոդուլի ներսում՝դրական և բացասական արժեքների դեպքերը:

3) log_0,2(x-1)=-2

x-1=0,2^-2

x=25+1=26

Լոգարիթմով հավասարումներ լուծելու համար անհրաժեշտ է լոգարիթմի հիմքը տեղափոխել տրված հաստատուն թվի աստիճան,ապա լուծել ստացված հավասարումը:

4) 5^x2-x=25

5^x2-x=5⁵

x²-x=5

x²-x-5=0

D=1+20=21

a_1,2=1±√21/2

Հավասարումը լուծելու համար անհրաժեշտ է հավասարման երկու կողմը բերել նույն հիմքի,ապա ստացված քառակուսային հավասարումը լուծել դիսկրիմինանտի միջոցով:

5)³√5x-31=-1

5x-31=-1³

5x=30

x=6

Խորանարդ արմատով հավասարում լուծելու համար անհրաժեշտ է արմատի աստիճանը տեղափոխել մյուս կողմում տրված թվի աստիճան,ապա լուծել հավասարումը:

6) 7(x-3)/x-1=2

7x-21=2x-2

5x=19

x=19/5

Կոտորակով հավասարում լուծելու համար անհրաժեշտ է կատարել խաչաձև բազմապատկում,ապա լուծել ստացված պարզ հավասարումը:

Արտահայտությունների ձևափոխություններ

                                         Արտահայտությունների ձևափոխություններ

1)a²-4a+4/2-a-(a-3)²/3-a=(a-2)²/2-a-(a-3)²/3-a=-1

Այս տիպի արտահայտության ձևափոխման համար անհրաժեշտ է հնարավորինս պարզեցնել այն՝հանել ընդհանուր արտադրիչ,օգտվել կրճատ բազմապատկման բանաձևերից,կատարել կրճատումներ և ստանալ պարզեցված արտահայտություն:

2)(√a+√b)²+(√a+√b)²=a+2√a√b+b+a-2√a√b+b=2a+2b=4,4+8,6=13                    a=2,2    b=4,3

Արմատով արտահայտությունները ձևափոխելու համար անհրաժեշտ է անհրաժեշտ է օգտվել կրճատ բազմապատկման բանաձևերից,կատարել կրճատումներ և նմանանդամների միացում,ապա տեղադրել տրված արժեքները և ստանալ պատասխանը:

3)√2sin4+10sin150=√2*√2/2+10sin(90+60)=1+10*sin90cos60+sin60cos90=1+10/2+0=6

Եռակյունաչափական արտահայտությունների ձևափոխման համար անհրաժեշտ է կիրառել հիմնական եռանկյունաչափական նույնությունները,գումարման բանաձևերը sin,cos,tg,ctg-ի աստիճանային արժեքները:

4)log_√62+log₆54=log₆4+log₆54=log₆216=3

Լոգարիթմերով արտահայությունների ձևափոխման համար անհրաժեշտ է ազատվել հիմքում արմատի նշանից,լոգարիթմերը բերել ընդհանուր հիմքի ,ապա հաշվել լոգարիթմի արժեքը:

ՇՆՉԱՌՈՒԹՅՈՒՆ

Շնչառության նշանակությունը

Մարդու կյանքի առաջին և վերջին գործողությունը շնչառությունն է։ Եթե առանց սննդի մարդը կարող է ապրել 2-3 շաբաթ, առանց ջրի՝ 5-7 օր, ապա առանց թթվածնի՝ 3 րոպե։ Սա խոսում է շնչառության և թթվածնի առանձնահատուկ նշանակության մասին։ Թթվածինն օքսիդացնելով սնունդն ու հեղուկը, այն վերածում  է էներգիայի, ստիպում աշխատել մեր մկաններին, վերանորոգում է մեր բջիջները, սնուցում ուղեղն ու հանգստացնում նյարդերը։ Շնչառության միջոցով մեր օրգանիզմը մաքրվում է մահացած բջիջներից ու տոքսիններից։ Սակայն միայն ճիշտ շնչառության ժամանակ են մարդու հյուսվածքներն արդյունավետ գործում։

Սխալ և մակերեսային շնչառությունը թթվածնային անբավարարության հիմնական պատճառն է, որը հանգեցնում է ավելորդ քաշի, օստեխոնդրոզի, սիրտ-անոթային, ողնաշարային բազմաթիվ հիվանդությունների։ Թթվածնի պակասի հետևանքով առաջանում են հորմոնալ խանգարումներ ու նորագոյացություններ։

Ճիշտ շնչառության դեպքում հնարավոր է ոչ միայն խուսափել հիվանդություններից, այլև բուժվել։ Մասնավորապես առանց հոգնեցուցիչ դիետաների և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, ընդամենը շնչառական վարժությունների շնորհիվ կարելի է կարգավորել օրգանիզմի նյութափոխանակությունը թթվածնի և արյան շրջանառության միջոցով։ Համապատասխան մկանների ձգումների օգնությամբ թթվածինն ուղղելով ճարպային և աղային հյուսվածքներ և առաջացնելով ջուր ու էներգիա, օրգանիզմից բնական ճանապարհով դուրս են գալիս թունավոր նյութերը՝ օրգանիզմն ապահովելով էներգիայով, թթվածնի օգնությամբ վնասազերծվում են շատ հիվանդությունների հարուցիչներ, ապաքինվում ներքին և արտաքի վերքերը, գլխուղեղային կենտրոնները թթվածնով հագեցնելու միջոցով բուժվում են բազմաթիվ սթրեսային և խրոնիկ հիվանդություններ։

Շնչառության օրգանների կառաուցվածքը
 Շնչառությունն իրականանում է շնչառության օրգանների համակարգով,որը բաղկացած է քթի խոռոչից,քթըմպանից,կոկորդից,շնչափողից,բրոնխներից և թոքերից։ Շնչառական համակարգում տարբերում են օդատար ուղիներ և գազափոխանակություն կատարող օրգաններ թոքեր։ Կոկորդը խոռոչավոր օրգան է,կազմված է մկաններով,ջլերով ու կապաններով իրար միացած մի քանի աճառներից։ Կոկորդը լորձաթաղանթով ծածկված խոռոչ է։
Շնչառական օրգանների կառուցվածքը
Շնչառությունն իրականանում է շնչառության օրգանների համակարգով, որը բաղկացած է քթի խոռոչ, քթըմպանից, կոկորդից, շնչափողից, բրոնխներից և թոքերից։ Շնչառական համակարգերում տարբերում են օդատար ուղիներ և գազափոխանակություն կատարող օրգաններ՝ թոքեր։
Օդատար ուղիներ
Շնչառության այն օրգանները, որոնցով մթնոլորտային օդը թափանցում է թոքեր, կոչվում են օդատար ուղիներ։ Օդատար ուղիների առաջին բաժինը քթի խոռոչն է, որն աճառաոսկրային միջնապատով բաժանված է երկու խոռոչների։ Նրանց մակերեսը ծածկված է լորձաթաղանթով, որը կազմված է թարթչավոր էպիթելային հյուսվածքից։ Լորձաթաղանթի բջիջների արտադրած լորձը օծում է խոռոչի մակերեսը, խոնավացնում այդտեղ թափանցած օդը (մինչև 95 % խոնավություն) և պարունակում օդի հետ թափանցած մանրէների կենսագործունեությունն արգելակող ու նրանց սպանող նյութեր (լիզոցիմ)։ Փոշին ու դրանում պարունակվող զանազան վնասակար նյութեր կպչում են լորձին և լորձաթաղանթի բջիջների թավիկների դեպի դուրս ուղղված շարժումով հեռացվում։ Օրական արտադրվում է 0,5 լ լորձ։ Քթի խոռոչի սկզբնամասի մազերը նույնպես պահում են փոշին և օտար նյութեր, արգելում նրանց թափանցումն օդատար ուղու հաջորդ բաժիններ։ Քթի խոռոչի ենթալորձային հյուսվածքը հարուստ է արյան մազանոթներով, որոնցով հոսող արյունը տաքացնում է օդը, մոտավորապես հավասարացնելով մարմնի ջերմաստիճանին։ Դրան նպաստում են նաև խոռոչի մակերեսը մեծացնող լորձաթաղանթի ծալքերը։ Բերանով շնչելիս օդը չի տաքանում, որի հետևանքով շնչուղիները բորբոքվում են, ու թոքեր են մտնում մանրէներ։ Քթի վերին մասում կան զանազան հոտեր ընկալող բջիջներ, ուստի այն նաև հոտառական օրգան է։

Քթի խոռոչում կան զգայական բջիջներ, որոնք իրականացնում են պաշտպանական ֆունկցիա։ Փոշու խոշոր հատիկները, լորձի ավելցուկը գրգռում են այդ բջիջներ և առաջացնում փռշտոց, որի միջոցով օտար մարմիններն օդի հոսքով հեռանում են օրգանիզմից։

Ներշնչված օդը քթի խոռոչից անցնում է քթըմպան, որն ըմպանի վերին մասն է, և ըմպանի շարունակությամբ մտնում կոկորդ։ Կոկորդը խոռոչավոր օրգան է, կազմված է մկաններով, ջլերով ու կապաններով իրար միացած մի քանի աճառներից։ Դրանցից ամենամեծը վահանաճառն է, որն առջևից վահանի նման պաշտպանում է նրան։ Այն հեշտությամբ շոշափվում է պարանոցի վրա։

Կոկորդը լորձաթաղանթով ծածկված խոռոչ է,որը նման է ավազի ժամացույցի ունի երկու լայն և մեկ նեղ մաս։ Նեղ մասի եզրերին կան լորձաթաղանթի ծալքերմորոնց մեջ գտնվում են կոկորդի մկաններին ամրացած և ձգված ձայնալարեր,յուրաքանչյուր կողմում երկուական։ Ձայնալարերի միջև եղած տարածություն կոչվում է ձայնախորշ։ Լուռ ժամանակ ձայնախորշը եռանկյունաձև է։ Խոսելիս,երգելիս ձայնալարերը ձգվում են և մոտենում իրար։ Արտաշնչվող օդը կոկորդով դուրս գալու պահին շփվում է ձայնալարերին,դրանք տատանվում են,թրթռում են,և առաջանում է ձայն։ Հետևաբար դժվար չէ՝ կռահել,որ ձայնն առաջանում է արտաշնչելիս։ Հոդաբաշխ խոսքի առաջացմանը,բացի կոկորդից մասնակցում են նաև բերանի խոռոչի մասերն ու օրգանները՝ փափուկ ու կարծր քիմքը,այտերը,լեզուն,ատամները,շրթունքները,նաև քթի խոռոչը։

Ձայնի բարձրությունը կախված է ձայնալարերի երկարությունից և նրանց տատանման հաճախությունից։ Որքան կարճ են ձայնալարերը,այնքան մեծ է տատանման հաճախությունը։ Մեկ վայրկանում դրանք կարող են տատանվել 80-10000 անգամ։ Երեխաների ու կանանց կոկորդը փոքր է,ձայնալարերն ավելի կարճ են,ուստի նրանց ձայնը բարձր է։ Երեխաների հասունացման զուգընթաց նրանց կոկորդը մեծանում է,ձայնը դառնում է ցածր։ Չափազանց բարձր ձայնը,ճիչը,բղավոցը կարող են առաջացնել ձայնալարերի գերլարում,որի հետևանքով ձայնը դառնում է խուլ,խռպոտ,նույնիսկ կարող է անհետանալ։ Ահա թե ինչու պետք է պահպանել ձայնալարերը։ Նրանց վրա բացասաբար են ազդում նաև ծխելը,ալկոհոլը,խիստ տաք և սառը սնունդը,մրսածությունը,երկարատև խոսելը։

Սնունդը կուլ տալիս կոկորդի մուտքը փակվում է մակկոկորդի աճառով,և կերակրագնդիկը ըմպանով հանգիստ սահում է կոկորդի հետևում գտնվող կերակրափողի մեջ։ Կոկորդն ունի նաև պաշտպանական նշանակություն։ Նրա մեջ ընկած օտար մարմինների,սննդի մասնիկների,փոշեհատիկների,գազերի ազդեցությունից գրգռվում են լորձաթաղանթում գտնվող ընկալիչները,առաջանում է հազ,և արտադրված լորձով դրանք հեռացվում են։

Շնչափողը անմիջապես կոկորդի շարունակությունն է։ Այն 10-15 սմ երկարությամբ խողովակավոր օրգան է։ Կազմված է 16-20 աճառային կիսաօղակներից,որոնց հետևի՝ աճառից ազատ մասը ծածկված է մկանային հյուսվածքով։ Շնչափողի այդպիսի կառուցվածքի շնորհիվ տարբեր դիրքում նրա լուսանցքը չի փոխվում,և օդն անարգել անցնում է։ Նրա խոռոչը ծածկված է թարթչավոր էպիթելով,թարթիչների դեպի դուրս շարժման շնորհիվ լորձին կպված օտար մարմինները հեռանում են։
Շնչափողը ստորին մասում բաժանվում է երկու խոշոր բրոնխների,որոնք կառուցվածքով նման են շնչափողին։ Նրանց ներքին մակերեսը նույնպես պատված է թարթչավոր էպիթելով։ Մեկ օրում օդատար ուղիների մակերեսից գոլորշիանում է 0,5 լ հեղուկ։ Շնչուղիների բորբոքման ժամանակ ավելի շատ լորձ է արտադրվում և հեռացվում հազի միջոցով։ Բրոնխները մտնում են թոքերի մեջ,որոնք շնչառական համակարգի վերջին բաժինն են։

Թոքեր
Թոքերը երկուսն են,տեղավորված կրծքավանդակում,գրավում են համարյա նրա ամբողջ խոռոչը։ Թոքերը նման են հատած կոնի։ Գագաթով ուղղված են վեր,հիմքով՝ ցած և հենվում են ստոծանուն։ Թոքերը խոր ակոսներով բաժանվում են բլթերի։ Աջ թոքը մեծ է և կազմված երեք բլթերից,ձախը՝ երկու բլթերից (երրորդ բլթի տեղը կրծքավանդակում զբաղեցնում է սիրտը)։ Յուրաքանչյուր թոքի մեջ մտնում է մեկ բրոնխ,բազմակի ճյուղավորվելով վերածվում մանրագույն բրոնխների,որոնք ավարտվում են մանրադիտակային մեծություն ու կառուցվածք ունեցող թոքաբշտիկներով և նմանվում խաղողի ողկույզի։

Թոքաբշտիկները կազմված են միաշերտ բջիջներից,արտաքուստ ծածկված են արյունատար մազանոթների խիտ ցանցով և լցված են մթնոլորտային օդով։ Առողջ չափահաս մարդու յուրաքանչյուր թոքում կա մոտավորապես 400 մլն թոքաբշտիկ,որոնց ընդհանուր մակերեսը 150 մ2 է։ Փաստորեն,թոքերի շնչառական մակերեսը 70-100 անգամ մեծ է մարդու մաշկի մակերեսից։
Թոքերը ծածկված են շարակցական հյուսվածքի ամուր թաղանթով՝ թոքամզով։ Այն ունի երկու թերթիկ՝ ընդերային,որը բոլոր կողմերով ծածկում է թոքերը,և նրա շարունակությունը կազմող առպատային թերթիկ,որը ծածկում է կրծքավանդակի պատերը։ Երկու թերթիկների միջև գոյանում է թոքամզային խոռոչ,լցված թոքամզային հեղուկով,որով օծվում է նրանց մակերեսը և շնչառական շարժումների ժամանակ փոքրացնում շփումը։
Շնչառական շարժումներ
Թոքերն օժտված են չափազանց մեծ առաձգականությամբ և գտնվում են կրծքավանդակի փակ խոռոչում,գրավելով նրա համարյա ամբողջ տարածքը։ Դրա շնորհիվ թոքամզի խոռոչում ճնշումը միշտ լինում է մթնոլորտային ճնշումից ցածր։ Բնականոն պայմաններում չափահաս առողջ մարդը հանգիստ ժամանակ մեկ րոպեում կատարում է 16-20 շնչառական շարժում,որոնցից յուրաքանչյուրը բաղկացած է ներշնչման և արտաշնչման փուլերից։ Ընդ որում,արտաշնչման փուլն ավելի երկարատև է։ Մարդը կյանքի ընթացքում կատարում է մոտավորապես 700 մլն շնչառական շարժում։
Շնչառությունն իրականանում է շնչառական մկանների՝ ստոծանու և միջկողային մկանների գործունեությամբ,կրծքավանդակի ծավալի փոփոխության շնորհիվ։ Միջկողային մկանների կծկումից,կողոսկրերը բարձրանում են,կրծքավանդակի ծավալը մեծանում են դեպի կողքեր և առաջ ուղղությամբ։ Ստոծանու մկանների կծկումից նրա գմբերթները հարթվում են,իջնում ներքև,որից որովայնի օրգանները հրվում են ցած,և կրծքավանդակի ծավալը մեծանում է դեպի ներքև ուղղությամբ։ Այս պահին թոքամզային ճնշումն ավելի է փոքրանում մթնոլորտային ճնշման համեմատ։ Դրա հետևանքով թոքերն ինքնաբերաբար հետևելով կրծքավանդակի ծավալի մեծացմանը ձգվում են,և մթնոլորտային օդը շնչուղիներով թափանցում է թոքաբշտիկների մեջ.կատարվում է ներշնչում։ Դրանից հետո միջկողային մկանների թուլացման հետևանքով կողոսկրերն իրենց ծանրությունից իջնում են ցած,իսկ ստոծանու մկանների թուլացումից ու որովայնի օրգանների ճնշումից ստոծանին բարձրանում է վեր,և կրծքավանդակի,հետևաբար նաև թոքերի ծավալները փոքրանում են։ Թոքաբշտիկներից օդը դուրս է մղվում և օդատար ուղիներով հեռացվում օրգանիզմից.կատարվում է արտաշնչում։ Ուժեղ արտաշնչմանը մասնակցում են նաև որովայնի խոռոչի և իրանի մկանները։
Թոքերի կենսական տարողությունը
Օրգանիզմի տարբեր վիճակներում ներշնչվող և արտաշնչվող օդի քանակը փոխվում է։ Ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ թոքերի օդափոխությունը մեծանում է,իսկ հանգիստ ժամանակ փոքրանում։ Օրվա ընթացքում շնչառական շարժումների թիվը կազմում է 21100։ Բնականոն պայմաններում չափահաս մարդը հանգիստ ներշնչում և

արտաշնչում է 500 սմ3 մթնոլորտային օդ։ Դա կոչվում է շնչառական ծավալ։ Ի դեպ,այդ օդից միայն 360 սմ3-ն է հասնում թոքեր,իսկ մնացած 140 սմ3-ը մնում է շնչառական ուղիներում և գազափոխանակությանը չի մասնակցում։Ամենախոր ներշնչումից հետո արտաշնչված օդի առավելագույն քանակը կոչվում է թոքերի կենսական տարողություն։ Բնականոն հանգիստ պայմաններում չափահաս մարդու թոքերի կենսական տարողությունը 3-5 լ (3500 սմ3) է։ Այդ քանակը կարող է տատանվել կախված մարմնաչափից,սեռից,մարմնի դիրքից,մարզվածությունից։ Օրինակ,կանանցը՝ 3-3,5 լ (3500 սմ3) է,6 տարեկան երեխայինը՝ 1200 սմ3 է,տղամարդկանցը՝ 4,5-5 լ (4500 սմ3),մարզվածներինը՝ 6 լ,իսկ մարզիկները՝ մինչև 9 լ (9000 սմ3)։ Թոքերի կենսական տարողությունը որոշվում է շնչաչափով։
Ամենախոր արտաշնչումից հետո թոքերում պահպանվում է մոտ 1000 սմ3,այսպես կոչված,մնացորդային օդ,որի պատճառով թոքերը չեն դատարկվում մինչև վերջ,նույնիսկ մահից հետո։ Այդ է պատճառը,որ թոքերի ծավալը լիովին չի փոքրանում։
Շնչառության կարգավորումը
Շնչառության կարգավորվումէ երկարավուն ուղեղում գտնվող շնչառական կենտրոնի և նյարդային համակարգի տարբեր բաժիններում գտնվող նեյրոնների միջոցով։ Շնչառական կենտրոնում տեղադրված են նեյրոններ,որոնք դրդում են ներշնչման փուլում և կոչվում են ներշնչական նեյրոններ,իսկ արտաշնչվող փուլում դրդվողներինը՝ արտաշնչական նեյրոններ։ Շնչառական կենտրոնից յուրաքանչյուր չորս վայրկյանը մեկ առաջանում են գրգիռներ,որոնք հաղորդվում են ողնուղեղ,ապա կրծքավանդակի միջկողային մկաններին և ստոծանուն։ Դրա շնորհիվ մկանները կծկվում են,և կրծքավանդակը լայնանում է,և տեղի է ունենում ներշնչում։ Նույն մկանների թուլացման հետևանքով տեղի է ունենում արտաշնչում։
Շնչառական կենտրոնի վրա որոշակի ազդեցություն են թողնում մեծ կիսագնդերի կեղևում տեղակայված բարձրագույն շնչառական կենտրոնները։ Դրանց ազդեցության հետևանքով շնչառության հաճախությունը փոխվում է խոսելու ընթացքում։
Արթուն և հարաբերական հանգստի պայմաններում չափահաս մարդը 1 րոպեում կատարում է մոտավորապես 16 շնչառական շարժում,քնած ժամանակ՝ 12։
Շնչառության հումորալ կարգավորումն իրականանում է արյան մեջ լուծված զանազան քիմիական նյութերով։ Մարմնի տարբեր օրգաններում և արյունատար անոթներում տեղադրված են զանազան քիմիաընկալիչներ,որոնց գրգռումից շնչառական կենտրոնին ազդակահոսք է հասնում արյան բաղադրության՝ թթվածնի,ածխաթթու գազի,ջրածնի իոնների պարունակության մասին և համապատասխանաբար կարգավորվում է շնչառությունը։ Ածխաթթու գազի շատացման դեպքում շնչառությունը խորանում է և այն արագ հեռացվում է օրգանիզմից։
Թոքերի օդամատակարարման մասին շնչառական կենտրոնին տեղեկացնում են օդատար ուղիներում և թոքաբշտիկներում տեղադրված ընկալիչները։ Օդում թթվածնի պակասը ռեֆլեքսային հաճախացնում է շնչառական շարժումները։

Ներշնչվող և արտաշնչվող օդի բաղադրությունըՆերշնչվող օդը պարունակում է մոտ 79 % ազոտ,21 % թթվածին և 0,03 % ածխաթթու գազ (ածխածնի երկօքսիդ)։ Նրանում կան նաև քիչ քանակությամբ գոլորշիներ,իներտ գազեր։ Արտաշնչվող օդում թթվածինը կազմում է 16 %,ածխածնի երկօքսիդի խտությունը աճում է մինչև 4 %,ավելանում է նաև ջրային գոլորշիների քանակը։ Ազոտի և բոլոր մնացած գազերի պարունակությունը չի փոխվում։

Գազափոխանակությունը թոքերում
Թոքաբշտիկների օդի և մազանոթների արյան միջև գազափոխանակությունը կատարվում է բացառապես գազերի դիֆուզիայի օրենքով,որին նպաստում է թթվածնի և ածխաթթու գազի լարվածության տարբերությունը։ Թոքաբշտիկներում թթվածնի լարվածությունն ավելի մեծ է,քան երակային մազանոթների արյան մեջ,ուստի թոքաբշտիկներից թթվածինը թափանցում է արյան մեջ։ Ածխաթթու գազի լարվածությունը մեծ է երակային մազանոթների արյան մեջ,որտեղից էլ այդ գազն անցնում է թոքաբշտիկների մեջ և արտաշնչելիս հեռանում օրգանիզմից։ Հետևաբար երակային արյունը վերածվում է զարկերակային արյան։
Թոքաբշտիկներից արյան մեջ թափանցած թթվածնի միայն չնչին մասն է (2 %) լուծվում արյան պլազմայում։ Մեծ մասը թափանցում է էրիթրոցիտների մեջ,կապվում հեմոգլոբինի հետ և առաջացնում օքսիհեմոգլոբին անկայուն նյութ։ Հանգիստ ժամանակ թոքերից հեռացող մեկ լիտր զարկերակային արյունը պարունակում է մոտավորապես 200 մլ թթվածին,իսկ թոքեր մտնող մեկ լիտր երակային արյունը՝ մոտավորապես 120 մլ թթվածին։ Տարբերությունը վկայում է,որ արյունից ամբողջ թթվածինը չի անցնում հյուսվածքների մեջ։

ԵՐԱԶԱՆՔԻ ՈՒՂԻՆԵՐՈՎ

                                               ԵՐԱԶԱՆՔԻ ՈՒՂԻՆԵՐՈՎ

Յուրաքանչյուր նոր կյանք երազանքի ուրույն ուղի է: Մարդիկ յուրաքանչյուր տարիքում ունեն երազանքներ: Մանուկ հասակում մեր երազանքները առավել գունավոր և հեքիաթային են,իսկ գիտակցական տարիքում մեր երազանքները դառնում են ավելի հստակ և իրատեսական՝վերածվելով նպատակների: Երազանքները յուրաքանյուրիս կյանքում հսկայական և անփոխարինելի դեր են կատարում : Կյանքում ամենադժվար պահերին երազանքներն են մեզ ստիպում հավաքել ուժերը և շարժվել առաջ:
                                                 

Կարծում եմ յուրաքանչյուր մարդ ունի հնարավորություն և կարողություն իրականացնելու սեփական երազանքները: Սակայն կյանքում ամեն ինչ չէ կախված մեզանից և շատ դժվար է կյանքում չկորցնել երազանքները և հավատը դրանց հանդեպ: Մարդիկ հաճախ հանգամանքների բերումով ստիպված են լինում հրաժարվել իրենց երազանքներից: Յուրաքանչուր կոտրված երազանք մի փոքր դատարկություն է բերում մեր կյանք, քանի որ հենց երազանքներն են լցնում և գունավորում մեր կյանքը: Բայց անկախ ամեն ինչից պետք է ուժեղ լինել, պահպանել երազանքները սրտում և ամեն գնով ձգտել դրանց իրականացմանը: Պետք է գիտակցել,որ յուրաքանչյուր երազանքի իրականացումը մեծ ճանապարհ է, որը երբեք հարթ չի լինում: Երազանքները տարբեր են, իսկ դրանց իրականացման ճանապարհը մեկն է՝մեծ հավատ և ձգտում:
                                         

Ես ունեմ և՛ իրականանալի,և՛ անիրականանալի երազանքներ: Իրականանալի երազանքները դարձել են իմ կյանքի նպատակը, իսկ մյուս`անիրականանալի երազանքները պարզապես գունավորում և պայծառ են դարձնում իմ կյանքը: Իմ սրտում երազանքները մեծ տեղ են զբաղեցնում և անկախ դժվարություններից ես փորձում եմ պահպանել դրանք: Չէ որ հնարավոր չէ ապրել առանց երազանքների....

Թեստային առաջադրանք

1.Որ գետն է սահմանակից Հայկական լեռնաշխարհին հյուսիսից?(4)
1)Ճորոխ     2)Արաքս        3)Տիգրիս     4) Կուր

2.Որն է Հայաստանի ամենաբարձր լեռնագագաթը?(3)
1)Մեծ Մասիս    2)Փոքր Մասին    3)Արագած    4)Սիփան

3.Քանի կիլոմետր երկարություն ունի Տիգրիս գետը?(1)
1)400         2)345                3)100                    4)1113

4.Քանի քառակուսի/կիլոմետր տարածք է զբաղեցրել պատմական Կիլիկիան?(2)
1)85հազ.               2)80հազ.               3)310հազ.       4)20հազ.

5.Որ լեռաշղթան է տեղակայված Հայկական լեռնաշխարհի հարավում?(4)
1)Գեղամա            2)Արցախի     3)Պար            4)Տավրոս

6.Որ լեզվաընտանիքին է պատկանում հայերենը?(1)
1)հնդեվրոպական   2)կովկասյան   3)ասիական  4) սլավոնական

7.Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգը քանի գավառ է ունեցել?(3)
1)21           2) 54           3)37            4)33

8.Ով է Վանի թագավորության առաջին թվագրվող արքան?(4)
 1)Արշակ 1      2)Տրդատ1        3)Սալմանասար1         4)Արամու Ուրարտացի

9.Նաիրի երկիրը առաջին անգամ որ դարում է հիշատակվում?(2)
1)4         2)13            3)12        4)9

10.Ք.ա. որ դարում է Հայաստանում սկսվել հելլենիզմի դարաշրջանը?(4)
1)2              2)5        3)12         4)3

11.Վանի զորքերը որ թվակակականին են գրավել Կեխունին?(2)
1)784        2)782             3)640          4)710

12.Երբ է Պարույր նահապետը հռչակվել թագավոր?(1)
1)612              2)609            3)598             4)615

13.Քանի կմ երկարություն ունի Մենուայի ջրանցքը?(3)
1)86              2)76                3)72           4)65

 14.784թ. որ երկիրը գրավելց Արգիշտի 1-ը?(2)
1)Դիաուխի         2) Աբիլիանի    3)Մելիտինի    4)Էթուինի

15.Մինչև որ թվականն է թագավորել Ռուսա1-ը?(4)
1)735         2)720            3)718               4)710

16.Որ արքայի օրոք էր Վանի թագավորության բանակը հասնում 350 հազարի?(2)
1)Արգիշտի 2            2)Սարդուրի 2        3)Սարդուրի 1        4)Արգիշտի 1

17.Ով է հաջորդել Տիգրան 1արքային?(3)
1)Արտավազդ 1     2)Արտաշես 1        3)Տիրգան 2       4)Արտաշես 2

18.Ք.ա. որ թվականին է կնքվել Արտաշատի հայ-պոնտական դաշինքը?(2)
1)93                   2)94            3)101            4)90

19.Ք.ա 201թ. ով նշանակվեց Մեծ Հայքի ստրատեգոս?(3)
1)Զարեհ            2)Արտավազդ      3)Արտաշես        4)Անտիոքոս

20.Ք. ա. որ թվականին Արտաշես 1-ը ընդունեց հողային բարեփոխումների մասին օրենքը?(3)
1)178             2)185                  3)180              4)190

21.Ք.ա 93թ. որ տարածքը նվաճեց Տիգրան Մեծը?(2)
1)Ատրպատական       2)Կապադովկիա    3)Վիրք            4)Աղվանք

22.Ք.ա որ թվականին Հռոմում ստեղծվեց առաջին եռապետությունը?(4)
1)35             2)78             3)80               4)60

23.Որ թվականներին է Հայաստանում թագավորել Արիոբարզանեսը?(3)
1)Ք.ա.6-4թթ.       2)Ք.ա. 5-2թթ.        3)2-4թթ.        4)12-16թթ.

24.Երբ է տեղի ունեցել Հռանդեայի ճակատամարտը?(1)
1)62թ .            2)67թ.                  3)54թ.            4)64թ.

25.Երբ է Տրդատ 1-ը կառուցել Գառնիի ամրոցը?(3)
  1)79թ.           2)74թ.             3)76թ.                4)84թ.

ԱՎԵՏԻՔ ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ

                                                         ԱՎԵՏԻՔ ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ

                                                          ( 1875-1957թթ.)
1875թ. հոկտեմբերի 30 - ծնվել է Ալեքսանդրապոլում: Հայրը՝ Սահակ աղան ուներ ջրաղաց ,տարվա մեծ մասը ընտանիքով անցկացնում էին ջրաղացի մոտ: Ախուրյան գետի ափի ջրաղացը՝ այդ գողտրիկ անկյունը հրաշալի ձևով տպավորվել էր Իսահակյանի հիշողությունում:
Նախնական կրթություն ստացել է տեղի Փրկչաց հոգևոր դպրոցում:1885թ. դպրոցը փակվում է, Իսահակյանը  1 տարի սովորում է ռուսական դպրոցում, ապա Հաճիռի վանքի դպրոցում:
1889թ. սեպտեմբեր - ընդունվում է Գևորգյան ճեմարան, որտեղ  առաջին բանաստեղծական քայլերն է կատարում:Այնտեղ նրան ուսուցանում է Հովհաննես Հովհաննիսյանը:
1892թ.-ընդունվում է Գերմանիայի Լայպցիգի համալսարան: Հայրենիք վեադառնալուն պես նրան մեկ տարով ձերբակալում են, ապա աքսորում Օդեսա: Սկսվում է նրա անվերջանալի ասպանդական կյանքը:
1897թ.-մեկնում է Շվեյցարիա, ընդունվում է Ցյուրիխի համալսարան՝ փիլիսոփայության ֆակուլտետ: Այնուհետև կարճ ժամանակով այցելում է հայրենիք, ապա լինում է բազմաթիվ երկրներում՝ Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Հունաստանում,գրեթե ողջ աշխարհում:
1926թ.- Իսահակյանը վերադառնում է Հայաստան՝արդեն որպես ճանաչված բանաստեղծ:
1930թ.-մեկնում է Հայաստանից՝ ընտանիքի հետ վերջնականապես վերադառնալու նպատակով:
1936թ.- վերջնականորեն հաստատվում է հայրենիքում և զբաղվում գրական գործունեությամբ:
1946թ.-ից-եղել է գրողների միության նախագահ, ստացել է Լենինի շքանշան:
1957 թ. հոկտեմբերի 17-մահացել է և թաղվել Երևանի Կոմիտասի անվան պանթեոնում:

                                   << ԱԲՈՒ-ԼԱԼԱ ՄԱՀԱՐԻ>>
                           
     «Աբու-Լալա Մահարի» պոեմը Իսահակյանը գրել է 1909թ.:

<< Կույր ու գուլ մարդիկ,առանց երազի,առանց լսելու հեքիաթն այս վսեմ,
Իրար կոկորդից պատառ եք հանում և դարձնում աշխարհն այս ահավոր ջեհնեմ>>:

<<Աբու-Լալա Մահարի>>-ն քնարական պոեմ է, գրված ռոմանտիզմի մեթոդով:
Պոեմում հեղինակը հերոսի միջոցով մարդու և աշխարհի մասին իր խոհերն է պատմում: Իբրև հերոս Իսահակյանը ընտրել է 10-11-րդ դարերի արաբ բանաստեղծ Աբու-Լալա Ալ Մահարուն: Շատերի կարծիքով <<Աբու-Լալա Մահարին>> մարդատյացության արգասիք է,սակայն Իսահակյանը այնքան մարդասեր է եղել, որ ցանկացել է մարդուն զերծ տեսնել այն բոլոր արատներից,որոնց մասին խոսվում է պոեմում:
<<Աբու-Լալա Մահարի>>-ն ունի արևելյան ծագում,որը արտահայտվում է նաև կառուցվածքում: Պոեմը բաղկացած է սուրահներից:
Պոեմը կազմված է տաղաչափության հատուկ օրենքով՝ երկուական տողերով՝յուրաքանչյուրը քսանական վանկ:
Աբու-Լալան ատում է մարդկանց,ատում է նրանց կեղծավորությունը և ստորությունը, ագահությունն ու ժլատությունը: Նա քննադատում է կեղծ ընկերներին,որոնց կարելի գնել փողով: Նա նախընտրում է օձ-կարիճների ընկերությունը ,քան այդ ընկերներին: Նա մարդու մեջ ամենից շատ ատում է հոգու կեղծիքը, գտնում է,որ ավելի լավ է գազանների հետ ճաշի նստել և ողջունել բորենիներին, քան իր կեղծ ու ժպտադեմ ընկերներին տեսնել:

<< Խփեմ վրանըս,օձ-կարիճների բըների գլխին վըրանս խփեմ.
Այնտեղ բյուր անգամ ես ապահով եմ,քան թե մարդկանց մոտ կեղծ ու ժպտադեմ>>:

Աբու-Լալան կնոջ սերը համեմատում է շղթայի ու կապանքի, պատրանքի և կեղծիքի հետ: Նրա կարծիքով կինը խորմանակ է և խաբող,հավերժ նենգամիտ: Ավելի լավ է հանձնվել ծովին,քան թե հավատալ կնոջ խոստումին: Աբու-Լալան սրիկա է կոչում բոլոր հայրերին որոնք,գոյության են կոչում թշվառ հյուլեին և գլխին վառում գեհենն այս կյանքի: Եվ տարօրինակ չէ, որ Աբու-Լալայի գերեզմանին գրված է. <<Իմ հայրը իմ դեմ մեղանչեց, բայց չմեղանչեցի ես ոչ ոքի դեմ>>:

<<Եվ կինն ինչ է....խորամանկ,խաբող,առնախանձ մի սարդ ,հավերժ նենգամիտ,
Որ հացդ է սիրում,համբույրի մեջ սուտ և գրկիդ մեջ գրկում ուրիշին>>:

Աբու-Լալան դատապարտում է առեղծվածային կյանքը,որը կարծես հեքիաթ լինի,որի ոչ սկիզբ է երևում,ոչ էլ՝ վերջը: Նա փորձում է հասկանալ, թե ով է հյուսել այդ հեքիաթը և ով էայն անվերջ պատմում ամեն նորածնին և ավարտում նրա կյանքի հետ մեկտեղ:
<<Կյանքը երազ է,աշխարհը՝հեքիաթ,ազգեր,սերունդներ-անցնող քարավան>>

Բանաստեղծը ատում է օրենքները, որոնք թունավորում են մարդկանց կյանքը: Oրենքները ուժեղների ձեռքի սուրն են,որը ճոճում են թույլերի գլխին: Նա քննադատում է չար մարդկանց և նրանց պիղծ քայլերը:

<<Եղկելի մարդիկ,փոշի կդառնան ձեր վատ սրտերը,ձեր գործերը չար,
Եվ ժամանակի ձեռքը անտարբեր կըսրբի-կավլի պիղծ հետքերը ձեր>>>:

Պոետը ատում է մարդկային դաժանությունը: Նա չի ցանկանում վերադառնալ մարդկանց մոտ և ուզում է, որ հողմերը քշեն նրանց կեղտոտ հետքերը: Նա առավել սիրում է մենակությունը,քան կնոջը,նախընտրում է իր քարավանը,քան ընկերներին:

<<Բարեկամն ինչ է -լավիդ նախանձղ,քայլիդ խուզրկու,բամբասող ,ագահ.
Ծանոթ շները չեն հաչում վրադ,ծանոթ մարդիկ են հաչում քո վրա>>:

Աբու-Լալան նողկում է մարդկային փառքից ու պատվից և այն համարում է ոչինչ,քանի որ այն կարելի է գնել ոսկով և վախ ներշնչելով:

<<Այսօր քեզ մարդիկ եղջյուրներից վեր կբարձրացնեն,
Վաղը նույն մարդիկ սմբակների տակ ճզմելու համար քեզ վար կնետեն>>:

Բանաստեղծը ատում է նաև հայրենիքը, համարելով այն՝պերճ արոտավայր հարուստների ցոփ: Նա քննադատում է նաև իշխանությանը,որ միշտ ուշեղների կողմից է:

<<Յոթն անգամ ահա ատում եմ ,ատում իշխանությունը-սերունդներ լափող,
Անհագ վաշխառու, անկուշտ ձրիակեր,պատերազմների հավերժ հերյուրող>>:

Պոետը ատում է նաև մարդկանց՝համարելով նրանց դիմակված դևեր,որոնք ունեն անտես ճիրաններ: Ըստ նրա լավ մարդկանց աշխարհում տանջում են վատ մարդիկ,որոնք աղքատության մեջ քծնող են ու վախկոտ, իսկ հարստության մեջ լկտի, չարախինդ:

<<Տարեք,տարփողեք խոսքս հրեղեն,որ ծովերից ծով աշխարհներ լսեն,
Թե ավելի վատ ,ավելի զազիր,քան մարդը դաժան-այդ մարդն է նորեն>>:

Աբու-Լալան տենչում է անսահմանափակ ազատության և ցանկանում է,որ հողմը պատի ողջ աշխարհը և հավերժական ազատություն տիրի:Նա արևին համարում է իր մայրը և հեռանալով աշխարհից գնում է իր <<մոր>> գիրկը:

<<Դու միակ բարի,դու միակ իմ սեր,դու միայն սուրբ,մայրական դու գիրկ,
Դու հավետ գթոտ,մահը խորտակող,դու գերահրաշ,միակ գեղեցիկ>>:

ՄԵԾ ՀԱՅՔԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԻԳՐԱՆ ՄԵԾԻ ՕՐՈՔ

                          ՄԵԾ ՀԱՅՔԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԻԳՐԱՆ ՄԵԾԻ ՕՐՈՔ
                                             
                                       

Տիգրան Մեծը Արտաշեսյան արքայատոհմի չորրորդ արքան է, Տիգրան 1-ի որդին

Արտաշես 1-Ք.ա.189-160թթ.

Արտավազդ 1-Ք.ա.160-115թթ.                  

Տիգրան 1- Ք.ա.115-95թթ.

 ՏԻԳՐԱՆ 2-րդ ՄԵծ-95-55թթ

Ք.ա. 95թ.- Հոր՝Տիգրան 1-ի մահից հետո,Տիգրան Մեծը զիջում է Պարթևստանին 70 հովիտներ կոչվող տարածքը պարթևների արքա Միհրդատ 2-րդին և ազատվում գերությունից:Նա գերի էր ընկել,քանի որ Հայաստանը ընդունել էր Պարթևստանի գերիշխանությունը և Տիրգրան 2-րդի հորեղբայրը՝Արտավազդ1- ը կարգի համաձայն նրան պատանդ էր հանձնել Պարթևստանին:

Ք.ա.95թ.- Տիգրան 2-րդը 45 տարեկան հասակում ,ազատվելով գերությունից վերադառնում է Հայաստան և Աղձնիք նահանգում թագադրվում է հայոց արքա:

Ք.ա.94թ.-Տիգրան Մեծը կատարել է 3 նշանակալից գործ՝
-Մեծ Հայքին է միացրել Ծոփքը և սպանել է տեղի թագավորին՝Արթանեսին
-Ծոփքը նվաճելուց հետո Տիգրանը Մեծ Հայքին է միացրել նաև Կորդուքը

-Ք.ա.94թ.-ին Արտաշատում կնքվում է հայ-պոնտական հաշտության պայմանագիր բաղկացած մի քանի կետերից.
1) Հայաստանը տարածքային նվաճումներ էր իրականացնելու 3 ուղղությամբ՝հյուսիս, հարավ և արևելք, իսկ Պոնտոսը՝արևմուտքում(Միհրդատ 4-րդ արքայի գլխավորությամբ;
2) Հայաստանը և Պոնտոսը միահամուռուժերով պետք է նվաճեին Կապադովկիայի թագավորությունը: Տարածքը անցնելու էր Պոնտոսին, իսկ շարժական գույքը՝Հայաստանին;
3) Ի նշան փոխադարձ բարեկամության՝ Տիգրան Մեծ արքան պետք է ամուսնանար Միհրդատ 4-րդ արքայի դստեր՝Կլեոպատրայի հետ

Ք.ա.93թ.-Հայաստանի և Պոնտոսի զորքերի նվաճեցին Կապադովկիաին,սակայն Կապադովկիային Ք.ա.92օգնության հասավ Հռոմը՝հրամանատար Սուլլայի գլխավորությամբ

Ք.ա.92թ.- Տիգրան Մեծը նվաճեց Վիրքը և Աղվանքը և այսպիսով ավարտվեց Տիգրան Մեծի նվաճումների 1-ին փուլը

2-րդ փուլ՝Ք.ա.88թ.-Պարթևստանում թագադրվեց Գոդերձ 2-րդը՝Միհրդատ 2-րդի մահից հետո

Ք.ա.87թ.-Տիգրան Մեծը նվաճեց Ատրպատականը

Ք.ա.87թ.-Տիգրան Մեծը նվաճեց Էքբաստանը, որտեղ կնքվեց հայ-պարթևական հաշտության պայմանագիր,պարթևներին  զիջեցին Ատրպատականը: Տիգրան Մեծը ստացավ <<արքայից արքա>> տիտղոս,այնուհետև նվաճեց Ադիաբենեն,Եդեսիան(Օսրոյեն) և Միկդոնիան

Ք.ա.84թ.-Տիգրան Մեծը նվաճեց Սելևկյան թագավորությունը(Ասորիք,այժմ Սիրիա) մայրաքաղաք՝Անտիոքը, հետո նա նվաճեց Կիլիկիան,Կոմմագենը,Փյունիկիան,Նաբաթեան,Հրեաստանը: Հասնելով Կարմիր ծով Տիգրան Մեծը իրեն է ենթարկեցնում արաբական ցեղերին:

Ք.ա.71թ.-Տիգրան Մեծը գրավեց Պտղոմայիս քաղաքը և մահապատժի է ենթարկում Սեկևկյան թագուհի՝Սելենային

Ք.ա. 71թ.- հռոմեական զորավար Լուկուլլոսը գլխովին ջախջախել էր Տիգրան Բ-ի դաշնակից Միհրդատ Եվպատորին։ Վերջինս փախել էր Մեծ Հայք և քաղաքական ապաստան ստացել։ Լուկուլլոսը հատուկ դեսպան ուղարկեց Տիգրանի մոտ և պահանջեց Միհրդատին հանձնել իրեն։ Հայոց արքան, մերժեց հռոմեացիների պահանջը։

Ք.ա. 69թ.գարնանը- հռոմեական բանակը, անցնելով սահմանային Եփրատ գետը, ներխուժեցին Մեծ Հայք։ Սկսվեց հայ-հռոմեական պատերազմը։ Լուկուլլոսը գրավեց Ծոփքը և  շարժվեց Աղձնիք՝ գրավելու Տիգրանակերտը։ Ծրագիրը ձախողվեց։ Կայազորը, հայ տաղանդավոր զորավար Մանկայոսի (Մանուկ) հրամանատարությամբ, քաղաքը պաշտպանեց: Գրոհի ձախողումից հետո Լուկուլլոսն ստիպված եղավ պաշարել այն։ Անցնում էին ամիսները, իսկ Տիգրանակերտը շարունակում էր հերոսաբար դիմադրել։
Հռոմեական բանակի Մեծ Հայք ներխուժման լուրը Տիգրան Բ-ն իմացավ հեռավոր Պաղեստինում, ուր կենտրոնացված էին հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժերը։ Հայոց արքան թիկնապահ գնդով շտապ վերադարձավ Մեծ Հայք, իսկ բանակի հիմնական ուժերը՝ Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ, հետևեցին արքային։ Մինչև Մեծ Հայք հասնելը Տիգրան Բ-ն Լուկուլլոսի դեմ ուղարկեց Մեհրուժան զորավարի զորաջոկատը։ Վերջինս հռոմեացիների  ընդհարման ժամանակ պարտվեց, իսկ Մեհրուժանն էլ զոհվեց։

Ք.ա.69թ.սեպտեմբերին- Տիգրանի գլխավորած հայկական բանակը մոտեցավ պաշարված Տիգրանակերտին։ Հայկական մի զորամաս մուտք գործեց քաղաք և այնտեղից դուրս բերեց արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը։ Հայկական բանակի թիվը 300 հազար զինվոր էր։

 Ք.ա. 68 թ.գարնանը- Լուկուլլոսը դուրս եկավ Կորդուքից և շարժվեց Արտաշատ։ Հայկական բանակը հարձակումներով ջլատում էր հռոմեացիների ուժերը:Սեպտեմբերի 22-ինԱրածանիի ճակատամարտում հռոմեական բանակը  պարտություն կրեց։

 Ք.ա. 67 թ.- հայկական բանակը ներխուժեց Կապադովկիա:Հռոմեական զորքերի հրամանատար նշանակվեց  զորավար  Գնեոս Պոմպեոսը։ Ժամանելով Արևելք, դաշինք կնքեց ընդդեմ Տիգրան Մեծի և Միհրդատ Եվպատորի։ Նույն տարվա վերջերին Պոմպեոսը պարտության մատնեց Միհրդատ Եվպատորին և գրավեց Պոնտոսը: Տիգրան Մեծի դեմ ընդվզեց նրա կրտսեր որդի Տիգրան Կրտսերը։ Կրտսերը պարթևական բանակով ներխուժեց Մեծ Հայք և պաշարեց Արտաշատը։ Սակայն հայկական բանակը հակահարված տվեց պարթևներին, որոնք նահանջեցին իրենց երկիրը:

Ք.ա. 66 թ.սեպտեմբերին -Պոմպեոսի զորքը մոտեցավ Արտաշատին: Անմիջապես սկսվեցին հայ-հռոմեական հաշտության բանակցությունները։ Կնքվեց հայ-հռոմեական պայմանագիրը, ըստ որի՝
Մեծ Հայքը հօգուտ Հռոմեական հանրապետության հրաժարվում էր Ասորիքից, Փյունիկիայից, Պաղեստինից և Կիլիկիայից, այսինքն՝ Միջերկրական ծովի ափերից։
Ծոփքն անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում էր առանձին պետություն։ Այստեղ թագավոր էր հաստատվում Տիգրան Կրտսերը՝ պայմանով, որ Տիգրան Բ-ի մահից հետո Մեծ Հայքն ու Ծոփքը դարձյալ միավորվելու էին մեկ պետության մեջ՝ Տիգրան Կրտսերի գահակալության ներքո։
Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է վճարեր 6 հազար տաղանդ ռազմատուգանք, մոտավորապես այդքան էլ արշավանքին մասնակցած զինվորներին և սպաներին։ Հատկանշական է, որ ռազմատուգանքի գումարը վճարվելու էր Ծոփքի արքայական գանձարաններից։
Մեծ Հայքը հայտարարվում էր «Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից»։

Ք.ա. 64 -Տիգրան Բ-ն՝ օգտագործելով հռոմեա-պարթևական հակամարտությունները, կարողացավ   Մեծ Հայքին վերադարձնել Կորդուքն ու Հյուսիսային Միջագետքը։  Տիգրան Մեծիի կյանքի վերջին տասը տարիները Մեծ Հայքի համար խաղաղության ու տնտեսական բարգավաճման տարիներ էին:

ՍԱՍՆԱ ԾՌԵՐ ԴՅՈՒՑԱԶՆԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆ

<<ՍԱՍՆԱ ԾՌԵՐ>> ԴՅՈՒՑԱԶՆԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆ
                                                          

<<Սասնա Ծռերը>> հայ ժողովրդի դյուցազներգության հանճարն է:<<Սասնա Ծռերը>> բանավոր մեծածավալ ստեղծագործություն է, որը արտահայտում է սերունդների ստեղծագործական մտքի և ջանքերի ամբողջությունը: Այն միավորում է  տարբեր սերունդների ընդհանրական միտքը և պատմությունը:
Դյուցազներգությունը արտահայտում է ժողովրդի ազգային աշխարհընկալումը և իր կենսունակությամբ ներկայացնում է ժողովրդի հավաքական մտածողությունը և արժեքները: Ժողովրդական վեպն ունի հնագույն ծագում: Վեպը վերջնականապես ձևավորվել է 8-10դդ. տեղի ունեցած իրադարձությունների՝բռնապետության դեմ հայերի համառ պայքարի և նվաճած անկախության ընթացքի հիման վրա:

<<Սասնա Ծռեր>> պատումներ

Դյուցազնավեպը վերապատմել են տարբեր ձևերով: 1874թ., Կ-Պոլսում վիպասաց Կրպոյից գրի է առել և հրատարակել Գարեգին Սրվանձտյանը, այնուհետև Մանուկ Աբեղյանը, Գարեգին Հովսեփյանը և այլոք: Հայտնի է ավելի քան 150 պատում: <<Սասնա Ծռեր>> հիմնական համահավաք բնագիրը կազմվել է 1939թ.-ին,կրում է <<Սասունցի Դավիթ>> վերնագիրը և ներկայացնում է 50 պատումների ընդհանրական սյուժեն: Բաղկացած է 4 ճյուղից իրենց գլխավոր հերոսներով՝ 1)<<Սանասար և Բաղդասար>>, 2)<<Մեծ Մհեր>>, 3)<<Սասունցի Դավիթ>>, 4)<<Փոքր Մհեր>>: Հերոսները կապված են հայր-որդի արյունակցական կապով և օժտված են գերբնական ուժով, չարը կործանելու հաստատությամբ:

<<ՍԱՆԱՍԱՐ և ԲԱՂԴԱՍԱՐ>>

Հայոց Գագիկ թագավորը հարկատու է Բաղդադ խալիֆին,հարկահանները տեսնելով թագավորի չքնաղ դստերը՝Ծովինարին, հայտնում են այդ մասին խալիֆին և նա կնության է պահանջում Ծովինարին: Մերժվելուց հետո նա զորք է ուղարկում Հայաստան, կոտորելու ժողովրդին:Ծովինարը համաձայնվում է ամուսնանալ՝հանուն հայրենիքի: Երեկոյան զբոսնելիս նա երկու բուռ ջուր է խմում Կաթնաղբյուրից և Բաղդադում՝լիքը բուռ ջրից ծնվում է մեծ,մարմնեղ՝Սանասարը, կիսատից՝փոքրամարմին Բաղդասարը: Խալիֆան որոշում է մեծանալուն պես սպանել նրանց, սակայն նրանք մեծանում ու զորեղանում են, կոտորում դահիճներին և խալիֆայի զորքը: Խալիֆան ստիպված հաշտվում է ստեղծված վիճակի հետ:
Խալիֆան յոթ տարի կռվից հետո պարտվում է Գագիկ թագավորին,նա իր կուռքերին խոստանում է ազատվելուց հետո տղաներին զոհաբերել: Ծովինարը իմանում է այդ մասին և տղաներին հեռացնում է Բաղդադից: Տղաները զորեղ առվի մոտ  բնակեցնում են քառասուն աղքատ ընտանիք և իրենց համար կառուցում են Սասնա ամրոցը: Մի օր Սանասարը լողում է Կաթնաղբյուրում, ավելի է զորանում և այնտեղից դուրս է բերում Քուռկիկ Ջալալուն, Թուր Կեծակին և Խաչ Պատերազմին կեցուցիչը: Տղաները սպանում են խալիֆային և իրենց մոր հետ գնում Սասուն: Տղաներն ամուսնանում են Պղնձե քաղաքի Քաջանց թագավորի դուստրերի հետ: Սանասարը Դեղձուն Ճուղ-Ծամից ունենում է երեք որդի՝Վերգո, Ձենով Հովան, Մհեր: Սանասարի մահից հետո Սասունը  կառավարում է Դեղձուն-Ծամը, իսկ հասունանալոց հետո՝Մեծ Մհերը:

<<ՄԵԾ ՄՀԵՐ>>

Սանասարի որդիներից Մհերն է ժառանգում հոր դյուցազնական ուժը: Նա կռվում է Սասունի ճանապարհին հայտնված առյուծի հետ և նրան ձևում է երկու մասի և կոչվում Առյուծաձև Մհեր: Նա կռվում և հաղթում է Սպիտակ դևին, գերությունից ազատում է Արմաղանին և ամուսնանում նրա հետ: Մսրա Մելիքը իմանալով Սանասարի մահվան մասին,պահանջում է,որ Սասունը իրեն հարկատու լինի: Մհերը հրաժարվում է իր պահանջից: Նրանք պայման են կապում, որ շուտ մեռնողի ընտանիքին պետք է մյուսը տիրություն անի: Մելիքի մահից հետո, նրա կինըէ՝Իսմիլ Խաթունը  Մհերին կանչում է Մըսր, հարբեցնում նրան ,սակայն հասկանալով իր սխալը վերադառնում է Սասում: Արմաղանը՝հանուն Սասնա տան հարատևության ներում է Մհերին: Նրանք ունենում են արու զավակ՝Դավիթին և իրենց ուխտի համաձայն Դավիթի ծննդյան օրը ծնողները մահանում են:

<<ՍԱՍՈՒՆՑԻ ԴԱՎԻԹ>>

Դավիթին ուղարկում են Մըսր,որպեսզի Իսմիլ խաթունը խնամի,բայց նա չի ընդունում Իսմիլի կաթը և սնվում Սասունի կարագ ու մեղրով: Դավիթը օրեցօր մեծանում է,հաճախ հակադրվում Մելիքին: Մելիքը բազմիցս ցանկանում է սպանել նրան,և ի վերջո Դավիթին ուղարկում են Սասուն: Դավիթը դառնում է գառնարած,որսորդ, քանդում է Սասունում Մելիքի կառուցած պարիսպները,ազատում կենդանիներին և վռնդում Մսրա զորքը:Մսրա  Մելիքը իր զորքով արշավում է Սասուն: Դավիթը՝ Արտատեր Պառավի խորհրդով վերցնում է հայրական զենքերը,գնում է կռվի, սպանում Մսրա Մելիքին, իսկ նրա զորքին թողնում է վերադառնան տուն: Ձենով Հովանի Դավիթին նշանում է Չմշկիկ Սուլթանի հետ, սակայն Դավիթը և Կապուտկողի արքայի դուստրը՝ Խանդութ Խանումը սիրահարվում են և բազմաթիվ փորձություններից հետո ամուսնանում են և գնում Սասուն: Հետո Դավիթը գնում է Գյուրջիստան: Ծնվում է Փոքր Մհերը և մեծանալուն պես գնում է հորը փնտրելու:Մի տեղ նրանք հանդիպում են և կռվում: Դավիթը ճանաչում է իր որդուն և անիծում նրան՝իր հետ կռվելու համար՝<<Անմահ լինես,անժառանգ>>:Դավիթը սպանվում է Չմշկիկ սուլթանի դստեր թունավոր նետով: Խանդութ Խանումը,լսելով այս բոթը, իրեն ցած է նետում բերդի գագաթից և մահանում:

<<ՓՈՔՐ ՄՀԵՐ>>

Ձենով Հովանն ու Քեռի Թորոսը գնում են Կապուտկող և բերում Մհերին,որպեսզի տանը տեր կանգնի: Ձենով Հովանը Մհերին հանձնում է Սասնա տան պատերազմի հանդերձանքը, զենքը և Քուռկիկ Ջալալին: Մհերը սպանում է Չմշկիկ սուլթանին՝լուծելով հոր մահվան վրեժը: Նա ամուսնանում է Պաճիկ թագավորի դուստր՝Գոհարի հետ, հաղթում է Արևմտից թագավորին: Ոչնչացնում է նաև Կոզբադնի թոռներին,որոնք ուզում էին հարկատու դարձնել Ձենով Հովանին: Մհերը վերադառնում է Գոհարի մոտ,բայց նրան գտնում է մեռած և թաղում Խանդութի  գերեզմանի մոտ: Հոր անեծքով Մհերը մնում է անմահ և անժառանգ: Նա չի հանդուրժում անարդարությունը և իր զենքերով,ձիով փակվում է Վանաքարում:Նա այնտեղից դուս կգա,երբ՝ցորենը լինի մասուրի չափ և գարին լինի ընկույզի չափ:

<<ՍԱՍՆԱ ԾՌԵՐԻ>>ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ

<<Սասնա Ծռերում>> իրապատումը և հրաշապատումը զուգորդված են: Վեպն արտացոլում է հայ ժողովրդի հավաքական միտքն ու կամքը,արք ու բարքերը: Վեպի հերոսները հայրենասեր և նպատակասլաց մարդիկ են: Գլխավոր հերոսները անշահախնդիր և համարձակ կերպով պաշտպանում և օգտակար են լինում ժողովրդին:Սանասարը և Բաղդասարը առաջին հերթին աղքատների համար են տներ կառուցում,հետո իրենց համար: Մեծ Մհերը շտապում է սպանել գազան առյուծին՝փրկելով ժողովրդին և ազատում է նրանց սովից: Առհասարակ <<Սասնա Ծռերում>> բոլոր հերոսները օժտված են գերբնական ուժով,արդար են, ազնիվ ու աշխատասեր: Էպոսի երրորդ ճյուղում Սասունցի Դավիթը ներկայվում է կատարյալ կերպարով և ներկայացնում է մյուս ճյուղերի  հատկանիշների՝հրաշազոր զենքի, անհաղթ ուժի, անմահության և հավերժական կենդանության գաղափարները: Այս պատճառով էլ էպոսն ամբողջությամբ կոչվում է երրորդ ճյուղի անունով՝Սասունցի Դավիթ:
Գլխավոր հերոսները չորս ճյուղերում օժտվախ են փայլուն հատկանիչներով՝արդարամտությամբ,ողջամտությամբ,քաջությամբ,անպարտությամբ և ազնվությամբ: Սասունցի Դավիթը ներկայացնում է այս հատկանիշների ամբողջությունը և արտահայտում է ժողովրդի՝ գեղեցեկի և բարու մասին պատկերացումնեը:
Նա ի ծնե օժտված է ազատասիրությամբ, չարի դեմ հակակրանքով և աներևեկայելի ուժով: Դավիթը նաև առանձնահատուկ հայրենասեր է և օժտված է մարդկային բարձրագույն արժեքներով: Սասունցի Դավիթը ժողովրդի ամենասիրելի հերոսն է: Սասունի հակառակորդները կրում են այդ հատկանիշների հակառակ դրսևորումները,այդ իսկ պատճառով էլ արժանանում են գլխավոր հերոսների անհանդուրժողականությանն ու ատելությանը:
Էպոսի գլխավոր հերոսները օժտված են ժողովրդի համար ցանկալի հատկանիշներով և արտահայտում  են հայ ժողովրդի հավաքական կերպարը:  <<Սասնա Ծռերը>> առանձնանում է ժողովրդի խոսքարվեստի բազմազանությամբ՝ թևավոր խոսքերի և փոխաբերական հնարքների գործածությամբ: Էպոսը հագեցած է իրականության արտացոլմամբ և ներկայացնում  հայ ժողովրդի դարեդար եկող հավաքական մտածողությունը:

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԼԵՌՆԱՇԽԱՐՀ

ԱՇԽԱՐՀԱԳՐԱԿԱՆ ԴԻՐՔԸ- Առաջավոր Ասիա՝Իրանական և Փոքրասիական սարահարթների միջև

ԲՆԱԿԱՆ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐ-հյուսիս՝Կուր, հարավ՝Հայկական Տավրոս և Հյուսիսային Միջագետք, արևելք՝ ՈՒրմիա լիճ,Կասպից ծով և Իրանական սարահարթ, արևմուտք՝Փոքրասիական սարահարթ, հյուսիս-արևմուտք՝Պոնտական լեռներ

ԼԵՌԱՆԱԳԱԳԱԹՆԵՐ-Արարատ(5165մ)՝Հայկական Պարի արևելքում, Սիփան(4434մ)՝Վանա լճից հյուսիս, Արագած(4096մ)՝(ՀՀ-ի ամենաբարձր գագաթ) Արարատյան դաստի հյուսիս,Կապուտ Ջուղ(3906մ), Սիս(3925մ)

ԼԵՌՆԱՇՂԹԱՆԵՐ-հյուսիս-արևմուտքից դեպի հարավ-արևելք՝Գուգարքի, Գեղամա, Արցախի և Ջավախքի լեռնաշղթաներ, կենտրոնական հատված՝Հայկական Պար լեռնաշղթա, հարավում՝ Տավրոսի լեռնաշղթա

ԼՃԵՐ- Սևանա լիճ (ծովի մակ.-ից 1916մ),Վանա լիճ (Բզնունյաց ծով`1720մ) -3 կղզիներ՝Լիմ, Արտեր,Կտուց, Աղթամար

ԳԵՏԵՐ-Եփրատ՝Արևելյան և Արևմտյան, Արևելյան Եփրատ՝ Արածանի-սկիզբ է առնում Ծաղկանց լեռներից, Արևմտյան Եփրատ՝սկիզբ է առնում Ծաղկավետ լեռներից, Ակն քաղաքի մոտ 2 Եփրատները միախառնվում են, Միջագետքում միանում են Տիգրիսին և թափվում Պարսից ծոց(500կմ)
Տիգրիս- Արևելյան Տիգրիսը սկիզբ է առնում Տավրոսից, Արևմտյանը՝Ծոփք լճից(400կմ), Արաքս-սկիզբ է առնում Սրմանց (Բյուրակնյա) լեռներից(1000կմ), միանում է Կուր գետին, ապա թափվում Կասպից ծոց, Կուր (1113կմ)

 ՄԵԾ ՀԱՅՔԻ  15 նահանգներ՝
Բարձր Հայք
Ծոփք
Աղձնիք
Տուրուբերան                        
Մոկք
Կորճայք
Պարսկահայք
Վասպուրական
Սյունիք
Արցախ
Ուտիք
Փայտակարան
Տայք
Գուգարք
Այրարատ
Ամենամեծ աշխարհը Վասպուրականն էր, ամենափոքրը` Մոկքը։ Աշխարհները բաժանվում էին գավառների. յուրաքանչյուր աշխարհ միջինում կազմված էր 7-10 գավառներից։

Մեծ Հայք-310հազ.ք/կմ
Փոքր Հայք-80հազ.ք/կմ
Կիլիկիա- 50հազ. ք/կմ

ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԵՐ
Դվին-893թ.
Անի-1319թ.
Գառնի-1679թ.
Ակոռի-1840թ.
Լենինական-1926թ.
Զանգեզուր-1931թ.
Երևան-1937թ.
Սպիտակ-1988թ.

Պատմագրությունը հայ գրականության մեջ

 
Պատմագրությունը՝գրավոր մշակույթի առանձին տեսակ է և լայն կիրառություն է գտել  գիր ուգրականության սկզբնավորումից ի վեր: Պատմագրության նպատակն է պահպանել և սերունդներին փոխանցել ազգի կյանքում տեղի ունեցած գլխավոր իրադարձությունները: Գոյություն ունի պատմագրական աշխատության երեք տեսակ,որոնցից առավել գնահատելի է իրականությունն ու հարազատ պատմությունը,խոսքի գեղեցիկ շարադրանքով ներկայացնող տեսակը:Այս տեսակը կոչվում է դասական և արտահայտում է հերոսների անձնական և քաղաքական հակումները՝ պատկերավոր և վառ շարադրանքով: Ժանրը իր մեջ ներառում է հերոսների բազմազան բնավորությունների,հետաքրքրաշարժ իրադարձությունների նկարագրություն,երկխոսություններ,առասպելներ,ասույթներ և այլն: Ամենակարևորը  տվյալ ժամանակաշրջանում ժողովրդի ճակատագրի և  երկրի քաղաքական դրության տպավորիչ արտացոլումն է:Ժանրի տարատեսակ է ժամանակագրությունը՝դեպքերի հաջորդական կոնկրետ շարադրանքը: Անցյալում կազմել են դեպքերի ցանկեր՝ տարեգրություններ:
Դասական պատմագրության հայրենիքը անտիկ հունա-հռոմեական աշխարհն է,որտեղ ասպարեզ են դուրս եկել ՝Հերոդոտոսը,Թուկիդիտեսը և ուրիշեր:
Հայ գրերի գյուտից հետո պատմագրությունն անմիջապես վերելք է ապրում՝ Ագաթագեղոսի,Փավստոս Բուզանդի,Եղիշեի,Խորենացու,Ղազար Փարպեցու շնորհիվ: Ժանրը հետագայում զարգացում է ապրում Սեբեոսի, Ղևոնդ պատմիչի,Հովհան Մամիկոնյանի ,Թովմա Արծրունու,Հովհաննես Դրասխանակերտցու,Կիրակոս Գանձակեցու և այլոց մատյաններում:
                                   Մովսես Խորենացի
                               (մոտ410-15ից-մոտ493թթ.)

Մովսես Խորենացին ծնվել է 5-րդ դարի սկզբին 410-415թթ.,Տարոն գավառի Խորնի գյուղում:Վաղարշապատի դպրոցում եղել է Մ.Մաշտոցի և Ս.Պարփևի կրտսեր աշակերտը: 434-435թթ. նրան այլ աշակերտների հետ ուղարկում են Եգիպտոս՝Ալեքսանդրիայի ճեմարանում կատարելագործվելու համար:Նա սովորում է օտար լեզուներ,փիլիսոփայություն,երաժշտություն,աստվածաբանություն,պատմություն:Այստեղ 5-6տարի ուսանելուց հետո գնում են Աթենք,ապա վերադառնում հայրենիք:Նրանք տեղ են հասնում Մ.Մաշտոցի և Ս.Պարթևի մահից հետո, 440թ.փետրվարին,որի համար անչափ ցավում են: Երկար տարիներ Խորենացին արժանանում է անարգանքի և անտարբերության,սակայն շարունակում է զբաղվել գրական աշխատանքով: Ծերության տարիներին Խորենացին արժանացել է մեծարանքի և ստացել եպիսկոպոսական աստիճան:Սերունդները նրան մեծարել են՝ՊԱՏՄԱՀԱՅՐ,ՄԵԾՆ ՄՈՎՍԵՍ,ՔԵՐԹՈՂԱՀԱՅՐ և այլ պատվանուններով:
<<Պատմություն Հայոց>> երկը Խորենացու մատենագրական վաստակի թագն ու պսակն է,չնայած որ նա կատարել է շատ աշխատանքներ՝ճառեր,շարականներ,թարգմանություններ:Մովսես Խորենացին երկը գրել է իշխան Սահակ Բագրատունու պատվերով,որի առաջարկը մեծ գովեստով է ընդունել:Խորենացին սուր քննադատում է իշխաններին,ովքեր անտեսել են պատմական արժեքների գրառումը և գովեստի է արժանացնում Սահակ Բագրատունու առաջարկը:
Հեղինակի երկը բաղկացած է 3 գրքից: Առաջին գիրքը կազմված է 32 գլխից, կրում է <<Հայոց մեծերի ծննդաբերություն>> վերնագիրը և մեծարում է հայոց Հայկ,Արամ,Արա Գեղեցիկ նահապետներին,Պարույր,Երվանդ Սակավակյաց,Տիգրան Մեծ թագավորներին: Տվյալ անձինք աչքի են ընկնում իրենց հայամեծար,ազգասեր և երկիրը շենացնող արարքներով:
Երկրորդ գիրքը կոչվում է<<Միջին պատմություն մեր նախնիների>>,կազմված է 92 գլխից և ընգրկում է Արշակունիների թագավորման ժամանակաշրջանը՝մինչև Տրդատ Մեծի գահակալությունը և քրիստոնեության պետական կրոն ճանաչվելը:
Երրորդ գիրքը՝<<Մեր հայրենիքի պատմության ավարտը>> խորագրով կազմված է 68 գլխից և ներկայացնում է Տրդատի մահից հետո Հայաստանի անկումը,պետականության կորուստը,նաև գրերի գյուտը,Սահակ Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի վախճանը: Գիրքն ավարտվում է եզակի նմուշ հանդիսացող <<Ողբ>>-ով ,որտեղ ներկայացվում է պետականության կորստից հետո հայերի ծայրաստիճան ծանր դրությունը:
Քերթողահայրը այս երկով՝նրա արժեքավոր բովանդակությամբ պահպանում,կորստից ու մոռացությունից փրկում է Հայոց պատմության փայլուն էջերը: Խորենացու երկը մատենագրության առաջին հուշարձանն է,որտեղ հեղինակը օգտագործել է հայոց պատմության՝իր իսկ կողմից ուսումնասիրված, միանշանակ ճշմարտացիություն ունեցող իրադարձություններ և փաստեր:
Պատմահայրը գրքի ամեն հատվածն ու դրվագը այնպես է շարադրել ,որպեսզի ոչ մի հատված ձանձրույթի առիթ չդառնա՝իր պատկերավոր և ճարտար լեզվով: Երկը <<վերակենդանացնում>> է ընթերցողին, դիպչելով նրա մտքին և զգացմունքներին, առաջնորդելով նրան վսեմ գաղափարներով...
Հեղինակի տաղանդը փայլում է հերոսների՝անկախ դիրքից, հավասարապես ճոխ ու քաջ նկարագրելու մեջ: Խորենացին գովերգում, շեշտադրում է քրիստոնեությունը և քրիստոնյա թագավորներին և հակառակը՝դատապարտում է հեթանոսությունը իր սուր տեսակետներով:
Խորենացին առանձնակի նրբությամբ ու շուքով է նկարագրում հայկական հոյակերտ քաղաքները: Նա մեծարում ու պատվով է ներկայացնում հայ ժողովրդի հաղթանակները և առանձնակի կսկիծով է նկարագում ժողովրդի դժբախտությունը, իր ազգի պարտությունները և երկրի ծանր վիճակը:
Մովսես Խորենացին ոճի մեծ վարպետ է և իր շարադրանքի ընթացքում հաճախ օգտագործում է խորիմաստ արտահայտություններ,մտքեր, առածներ և ասույթներ:

<<...Գրքեր կան՝ ժողովուրդներ են դաստիարակում, կռչում նրանց կամքը, պահում-պաշտպանում...>>