ՄԵԾ ՀԱՅՔԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԻԳՐԱՆ ՄԵԾԻ ՕՐՈՔ

                          ՄԵԾ ՀԱՅՔԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԻԳՐԱՆ ՄԵԾԻ ՕՐՈՔ
                                             
                                       

Տիգրան Մեծը Արտաշեսյան արքայատոհմի չորրորդ արքան է, Տիգրան 1-ի որդին

Արտաշես 1-Ք.ա.189-160թթ.

Արտավազդ 1-Ք.ա.160-115թթ.                  

Տիգրան 1- Ք.ա.115-95թթ.

 ՏԻԳՐԱՆ 2-րդ ՄԵծ-95-55թթ

Ք.ա. 95թ.- Հոր՝Տիգրան 1-ի մահից հետո,Տիգրան Մեծը զիջում է Պարթևստանին 70 հովիտներ կոչվող տարածքը պարթևների արքա Միհրդատ 2-րդին և ազատվում գերությունից:Նա գերի էր ընկել,քանի որ Հայաստանը ընդունել էր Պարթևստանի գերիշխանությունը և Տիրգրան 2-րդի հորեղբայրը՝Արտավազդ1- ը կարգի համաձայն նրան պատանդ էր հանձնել Պարթևստանին:

Ք.ա.95թ.- Տիգրան 2-րդը 45 տարեկան հասակում ,ազատվելով գերությունից վերադառնում է Հայաստան և Աղձնիք նահանգում թագադրվում է հայոց արքա:

Ք.ա.94թ.-Տիգրան Մեծը կատարել է 3 նշանակալից գործ՝
-Մեծ Հայքին է միացրել Ծոփքը և սպանել է տեղի թագավորին՝Արթանեսին
-Ծոփքը նվաճելուց հետո Տիգրանը Մեծ Հայքին է միացրել նաև Կորդուքը

-Ք.ա.94թ.-ին Արտաշատում կնքվում է հայ-պոնտական հաշտության պայմանագիր բաղկացած մի քանի կետերից.
1) Հայաստանը տարածքային նվաճումներ էր իրականացնելու 3 ուղղությամբ՝հյուսիս, հարավ և արևելք, իսկ Պոնտոսը՝արևմուտքում(Միհրդատ 4-րդ արքայի գլխավորությամբ;
2) Հայաստանը և Պոնտոսը միահամուռուժերով պետք է նվաճեին Կապադովկիայի թագավորությունը: Տարածքը անցնելու էր Պոնտոսին, իսկ շարժական գույքը՝Հայաստանին;
3) Ի նշան փոխադարձ բարեկամության՝ Տիգրան Մեծ արքան պետք է ամուսնանար Միհրդատ 4-րդ արքայի դստեր՝Կլեոպատրայի հետ

Ք.ա.93թ.-Հայաստանի և Պոնտոսի զորքերի նվաճեցին Կապադովկիաին,սակայն Կապադովկիային Ք.ա.92օգնության հասավ Հռոմը՝հրամանատար Սուլլայի գլխավորությամբ

Ք.ա.92թ.- Տիգրան Մեծը նվաճեց Վիրքը և Աղվանքը և այսպիսով ավարտվեց Տիգրան Մեծի նվաճումների 1-ին փուլը

2-րդ փուլ՝Ք.ա.88թ.-Պարթևստանում թագադրվեց Գոդերձ 2-րդը՝Միհրդատ 2-րդի մահից հետո

Ք.ա.87թ.-Տիգրան Մեծը նվաճեց Ատրպատականը

Ք.ա.87թ.-Տիգրան Մեծը նվաճեց Էքբաստանը, որտեղ կնքվեց հայ-պարթևական հաշտության պայմանագիր,պարթևներին  զիջեցին Ատրպատականը: Տիգրան Մեծը ստացավ <<արքայից արքա>> տիտղոս,այնուհետև նվաճեց Ադիաբենեն,Եդեսիան(Օսրոյեն) և Միկդոնիան

Ք.ա.84թ.-Տիգրան Մեծը նվաճեց Սելևկյան թագավորությունը(Ասորիք,այժմ Սիրիա) մայրաքաղաք՝Անտիոքը, հետո նա նվաճեց Կիլիկիան,Կոմմագենը,Փյունիկիան,Նաբաթեան,Հրեաստանը: Հասնելով Կարմիր ծով Տիգրան Մեծը իրեն է ենթարկեցնում արաբական ցեղերին:

Ք.ա.71թ.-Տիգրան Մեծը գրավեց Պտղոմայիս քաղաքը և մահապատժի է ենթարկում Սեկևկյան թագուհի՝Սելենային

Ք.ա. 71թ.- հռոմեական զորավար Լուկուլլոսը գլխովին ջախջախել էր Տիգրան Բ-ի դաշնակից Միհրդատ Եվպատորին։ Վերջինս փախել էր Մեծ Հայք և քաղաքական ապաստան ստացել։ Լուկուլլոսը հատուկ դեսպան ուղարկեց Տիգրանի մոտ և պահանջեց Միհրդատին հանձնել իրեն։ Հայոց արքան, մերժեց հռոմեացիների պահանջը։

Ք.ա. 69թ.գարնանը- հռոմեական բանակը, անցնելով սահմանային Եփրատ գետը, ներխուժեցին Մեծ Հայք։ Սկսվեց հայ-հռոմեական պատերազմը։ Լուկուլլոսը գրավեց Ծոփքը և  շարժվեց Աղձնիք՝ գրավելու Տիգրանակերտը։ Ծրագիրը ձախողվեց։ Կայազորը, հայ տաղանդավոր զորավար Մանկայոսի (Մանուկ) հրամանատարությամբ, քաղաքը պաշտպանեց: Գրոհի ձախողումից հետո Լուկուլլոսն ստիպված եղավ պաշարել այն։ Անցնում էին ամիսները, իսկ Տիգրանակերտը շարունակում էր հերոսաբար դիմադրել։
Հռոմեական բանակի Մեծ Հայք ներխուժման լուրը Տիգրան Բ-ն իմացավ հեռավոր Պաղեստինում, ուր կենտրոնացված էին հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժերը։ Հայոց արքան թիկնապահ գնդով շտապ վերադարձավ Մեծ Հայք, իսկ բանակի հիմնական ուժերը՝ Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ, հետևեցին արքային։ Մինչև Մեծ Հայք հասնելը Տիգրան Բ-ն Լուկուլլոսի դեմ ուղարկեց Մեհրուժան զորավարի զորաջոկատը։ Վերջինս հռոմեացիների  ընդհարման ժամանակ պարտվեց, իսկ Մեհրուժանն էլ զոհվեց։

Ք.ա.69թ.սեպտեմբերին- Տիգրանի գլխավորած հայկական բանակը մոտեցավ պաշարված Տիգրանակերտին։ Հայկական մի զորամաս մուտք գործեց քաղաք և այնտեղից դուրս բերեց արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը։ Հայկական բանակի թիվը 300 հազար զինվոր էր։

 Ք.ա. 68 թ.գարնանը- Լուկուլլոսը դուրս եկավ Կորդուքից և շարժվեց Արտաշատ։ Հայկական բանակը հարձակումներով ջլատում էր հռոմեացիների ուժերը:Սեպտեմբերի 22-ինԱրածանիի ճակատամարտում հռոմեական բանակը  պարտություն կրեց։

 Ք.ա. 67 թ.- հայկական բանակը ներխուժեց Կապադովկիա:Հռոմեական զորքերի հրամանատար նշանակվեց  զորավար  Գնեոս Պոմպեոսը։ Ժամանելով Արևելք, դաշինք կնքեց ընդդեմ Տիգրան Մեծի և Միհրդատ Եվպատորի։ Նույն տարվա վերջերին Պոմպեոսը պարտության մատնեց Միհրդատ Եվպատորին և գրավեց Պոնտոսը: Տիգրան Մեծի դեմ ընդվզեց նրա կրտսեր որդի Տիգրան Կրտսերը։ Կրտսերը պարթևական բանակով ներխուժեց Մեծ Հայք և պաշարեց Արտաշատը։ Սակայն հայկական բանակը հակահարված տվեց պարթևներին, որոնք նահանջեցին իրենց երկիրը:

Ք.ա. 66 թ.սեպտեմբերին -Պոմպեոսի զորքը մոտեցավ Արտաշատին: Անմիջապես սկսվեցին հայ-հռոմեական հաշտության բանակցությունները։ Կնքվեց հայ-հռոմեական պայմանագիրը, ըստ որի՝
Մեծ Հայքը հօգուտ Հռոմեական հանրապետության հրաժարվում էր Ասորիքից, Փյունիկիայից, Պաղեստինից և Կիլիկիայից, այսինքն՝ Միջերկրական ծովի ափերից։
Ծոփքն անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում էր առանձին պետություն։ Այստեղ թագավոր էր հաստատվում Տիգրան Կրտսերը՝ պայմանով, որ Տիգրան Բ-ի մահից հետո Մեծ Հայքն ու Ծոփքը դարձյալ միավորվելու էին մեկ պետության մեջ՝ Տիգրան Կրտսերի գահակալության ներքո։
Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է վճարեր 6 հազար տաղանդ ռազմատուգանք, մոտավորապես այդքան էլ արշավանքին մասնակցած զինվորներին և սպաներին։ Հատկանշական է, որ ռազմատուգանքի գումարը վճարվելու էր Ծոփքի արքայական գանձարաններից։
Մեծ Հայքը հայտարարվում էր «Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից»։

Ք.ա. 64 -Տիգրան Բ-ն՝ օգտագործելով հռոմեա-պարթևական հակամարտությունները, կարողացավ   Մեծ Հայքին վերադարձնել Կորդուքն ու Հյուսիսային Միջագետքը։  Տիգրան Մեծիի կյանքի վերջին տասը տարիները Մեծ Հայքի համար խաղաղության ու տնտեսական բարգավաճման տարիներ էին: